เมื่อคนในครอบครัว "ตาย" ต้องทำอะไรบ้าง...

การเสียชีวิตของคนในครอบครัวเป็นเหตุการณ์ที่นำความเศร้าโศกมาสู่สมาชิกทุกคน อย่างไรก็ตาม ภายใต้ความสูญเสียนั้น สมาชิกในครอบครัวจำเป็นต้องดำเนินการตามขั้นตอนทางกฎหมายเพื่อให้ทุกสิ่งเป็นไปอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ซึ่งจะช่วยให้เกิดความสงบเรียบร้อยในการจัดการทรัพย์สินและการปฏิบัติหน้าที่ตามที่กฎหมายกำหนด

1. การแจ้งการตาย

เมื่อมีบุคคลเสียชีวิต สิ่งแรกที่ต้องดำเนินการคือแจ้งการตายต่อทางราชการ การแจ้งการตายต้องทำภายใน 24 ชั่วโมงหลังจากเสียชีวิต โดยแจ้งต่อสำนักงานเขตหรืออำเภอที่ผู้เสียชีวิตอยู่ ซึ่งจะออกใบมรณบัตรให้ครอบครัวเพื่อนำไปใช้เป็นเอกสารสำคัญในการดำเนินการอื่น ๆ ต่อไป หรือหากเสียชีวิตในโรงพยาบาล ทางโรงพยาบาลจะเป็นผู้แจ้งให้ในเบื้องต้น

ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ (ป.พ.พ.) มาตรา 19 กำหนดว่าการเสียชีวิตแบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ

- การเสียชีวิตแบบธรรมชาติ: หมายถึงการเสียชีวิตที่เกิดขึ้นโดยสาเหตุจากโรคภัยไข้เจ็บหรือความชรา เช่น เสียชีวิตในโรงพยาบาลหรือที่บ้าน เมื่อเสียชีวิตแบบธรรมชาติ ครอบครัวสามารถแจ้งต่อเจ้าหน้าที่ที่เขตหรืออำเภอได้โดยตรง หรือหากเสียชีวิตในโรงพยาบาล โรงพยาบาลจะดำเนินการแจ้งการเสียชีวิตต่อเจ้าหน้าที่ให้

- การเสียชีวิตแบบไม่ธรรมชาติ: ได้แก่การเสียชีวิตที่เกิดจากอุบัติเหตุ การฆาตกรรม หรือการฆ่าตัวตาย ตามกฎหมายประเทศไทย ผู้เสียชีวิตแบบไม่ธรรมชาติต้องมีการชันสูตรพลิกศพโดยเจ้าหน้าที่ตำรวจและแพทย์จากสถานพยาบาลเพื่อตรวจสอบสาเหตุการเสียชีวิตอย่างละเอียด หากพบว่าการเสียชีวิตมีลักษณะที่ผิดปกติหรือเป็นคดีอาญา จะต้องมีการดำเนินคดีต่อไป

2. พิธีกรรมทางศาสนา

เมื่อได้รับใบมรณบัตร หลังจากการแจ้งการเสียชีวิตแล้ว ครอบครัวควรจัดเตรียมพิธีศพตามประเพณีทางศาสนาหรือประเพณีครอบครัว ซึ่งพิธีกรรมทางศาสนานั้นไม่มีการบังคับทางกฎหมายให้ต้องจัดการอย่างไร แต่ควรดำเนินการภายในกรอบเวลาที่เหมาะสม อย่างไรก็ตาม กฎหมายกำหนดให้การเผาศพหรือการฝังศพต้องได้รับอนุญาตจากทางราชการ หรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เช่น วัดหรือสุสานที่ได้รับอนุญาตจากทางราชการการจัดพิธีศพนี้อาจเกี่ยวข้องกับการขอรับสิทธิ์ประกันชีวิตและสิทธิประโยชน์อื่น ๆ ที่จะกล่าวถึงต่อไป

3. การจัดการทรัพย์สินและหนี้สินของผู้เสียชีวิต

เมื่อบุคคลเสียชีวิต ทรัพย์สินและหนี้สินของเขาจะถูกจัดการตามกฎหมาย ในกรณีที่ผู้เสียชีวิตมีพินัยกรรม ต้องดำเนินการเปิดพินัยกรรมตามขั้นตอนทางกฎหมาย หากไม่มีพินัยกรรม การจัดการทรัพย์สินจะเป็นไปตามกฎหมายมรดกที่กำหนดให้ทายาทตามลำดับได้สิทธิ์รับมรดก และบางครั้งอาจต้องมี การขอแต่งตั้งผู้จัดการมรดก ในกรณีที่ไม่มีการระบุผู้จัดการมรดกในพินัยกรรม หรือหากไม่มีพินัยกรรม ทายาทสามารถยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อขอแต่งตั้งผู้จัดการมรดกได้ ผู้จัดการมรดกมีหน้าที่รวบรวมทรัพย์สินทั้งหมดของผู้เสียชีวิต รวมถึงการชำระหนี้สิน และจัดสรรทรัพย์สินที่เหลือให้แก่ทายาทตามที่กฎหมายกำหนด

กฎหมายมรดกในประเทศไทย ซึ่งระบุอยู่ในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1599-1936 กำหนดให้การจัดการทรัพย์สินของผู้เสียชีวิตต้องเป็นไปตามพินัยกรรมที่ผู้เสียชีวิตจัดทำไว้ หากไม่มีพินัยกรรม การแบ่งทรัพย์สินจะต้องดำเนินการตามกฎหมายว่าด้วยการสืบมรดก

- การจัดการทรัพย์สิน: หากผู้เสียชีวิตมีพินัยกรรม การดำเนินการจะเป็นไปตามความประสงค์ในพินัยกรรม แต่หากไม่มีพินัยกรรม ทรัพย์สินจะถูกแบ่งตามลำดับทายาท เช่น คู่สมรส บุตร หรือบิดามารดา โดยทายาทแต่ละคนจะมีสิทธิ์รับมรดกตามสัดส่วนที่กำหนดในกฎหมาย

- การจัดการหนี้สิน: หนี้สินที่คงค้างอยู่ของผู้เสียชีวิตจะถูกจัดการโดยทายาท หนี้จะถูกชำระจากทรัพย์สินที่ได้รับเป็นมรดก หากหนี้สินมากกว่ามูลค่าทรัพย์สิน ทายาทไม่ต้องรับผิดชอบเกินกว่าทรัพย์สินที่ได้รับ

4. ประกันชีวิตและสิทธิประโยชน์ต่าง ๆ

การขอรับเงินประกันชีวิตเป็นสิ่งที่ครอบครัวต้องดำเนินการเมื่อผู้เสียชีวิตมีการทำประกันชีวิตไว้ ตามกฎหมายไทย การขอรับเงินประกันชีวิตสามารถทำได้โดยผู้รับผลประโยชน์ที่ถูกระบุไว้ในกรมธรรม์ โดยต้องยื่นคำร้องต่อบริษัทประกันภัยพร้อมแนบเอกสารที่เกี่ยวข้อง เช่น ใบมรณบัตร บัตรประจำตัวประชาชนของผู้รับผลประโยชน์ และเอกสารประกันชีวิต

ในกรณีที่ผู้เสียชีวิตไม่มีการระบุผู้รับผลประโยชน์ หรือหากผู้รับผลประโยชน์เสียชีวิตก่อนผู้เอาประกัน สิทธิ์ในการรับเงินประกันจะตกเป็นของทายาทโดยชอบธรรมตามกฎหมาย การขอรับเงินประกันชีวิตจะต้องทำภายในระยะเวลาที่บริษัทประกันภัยกำหนด และต้องดำเนินการตามขั้นตอนที่กฎหมายประกันภัยกำหนด หากผู้เสียชีวิตมีเงินฝากธนาคารหรือทรัพย์สินทางการเงินอื่น ๆ ทายาทสามารถขอรับเงินฝากเหล่านั้นได้โดยการยื่นคำร้องต่อธนาคารหรือสถาบันการเงินที่ผู้เสียชีวิตมีบัญชีอยู่ โดยเอกสารที่ต้องใช้คือ ใบมรณบัตร หนังสือรับรองการเป็นทายาท หรือคำสั่งศาลแต่งตั้งผู้จัดการมรดก

5. การขอรับสิทธิประโยชน์จากหน่วยงานรัฐ

หากผู้เสียชีวิตเป็นบุคคลที่มีสิทธิ์รับสวัสดิการจากหน่วยงานต่าง ๆ เช่น ประกันสังคม กองทุนบำเหน็จบำนาญราชการ หรือกองทุนต่าง ๆ ครอบครัวสามารถดำเนินการขอรับสิทธิประโยชน์ที่เหลืออยู่ตามเงื่อนไขที่กำหนด เช่น เงินบำเหน็จชราภาพหรือเงินสงเคราะห์ครอบครัวจากประกันสังคม ขั้นตอนนี้จำเป็นต้องยื่นเอกสารหลักฐานต่าง ๆ รวมถึงใบมรณบัตรและหลักฐานการเป็นทายาทผู้มีสิทธิ

6. การจัดการทางภาษี

ภายใต้กฎหมายไทย ทายาทอาจต้องเสียภาษีมรดก หากทรัพย์สินที่ได้รับมีมูลค่าสูงตามที่กฎหมายกำหนด โดยภาษีมรดกจะถูกคำนวณตามมูลค่าทรัพย์สินที่ได้รับเกินกว่า 100 ล้านบาท ทั้งนี้ ทายาทจะต้องยื่นแบบเสียภาษีมรดกต่อกรมสรรพากรภายใน 150 วันนับจากวันที่ได้รับทรัพย์สินจากผู้เสียชีวิต และอาจจะมีภาษีอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับทรัพย์สิน เช่น ภาษีที่ดินและสิ่งปลูกสร้าง ที่ทายาทจะต้องชำระเมื่อได้รับกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินตามกฎหมาย

7. การจดทะเบียนหย่าหรือขอรับสิทธิ์ในกรณีคู่สมรสเสียชีวิต

ในกรณีที่ผู้เสียชีวิตมีคู่สมรสที่ยังมีชีวิตอยู่ คู่สมรสสามารถดำเนินการขอจดทะเบียนหย่าหรือขอรับสิทธิ์ในมรดกของผู้เสียชีวิตได้ตามกฎหมายว่าด้วยครอบครัว กฎหมายกำหนดให้คู่สมรสมีสิทธิ์รับมรดกร่วมกับทายาทอื่น ๆ โดยคู่สมรสจะได้รับสิทธิ์เทียบเท่าทายาทชั้นบุตร

8. การขออนุญาตใช้ประโยชน์จากทรัพย์สินที่ยังไม่ได้แบ่ง

หากทรัพย์สินของผู้เสียชีวิตยังไม่ได้แบ่งสรร ทายาทสามารถขออนุญาตจากศาลหรือจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเพื่อใช้ประโยชน์จากทรัพย์สินนั้นได้ในบางกรณี เช่น การขออนุญาตปล่อยเช่าทรัพย์สินที่ดินเพื่อประโยชน์ทางเศรษฐกิจของทายาท

เมื่อคนในครอบครัวเสียชีวิต การดำเนินการตามขั้นตอนทางกฎหมายเป็นสิ่งที่จำเป็นเพื่อให้ทุกอย่างเป็นไปอย่างถูกต้องและยุติธรรม ทายาทและครอบครัวต้องจัดการเอกสารและดำเนินการตามกฎหมายให้ครบถ้วนเพื่อไม่ให้เกิดปัญหาทางกฎหมายในภายหลัง ทั้งนี้ ความเข้าใจในสิทธิ์และหน้าที่ที่กฎหมายกำหนดจะช่วยให้การจัดการทุกอย่างเป็นไปอย่างราบรื่นและสมบูรณ์